ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ

• Εισαγωγή του Γ. Αλεξάνδρου
• Πριν από την ίδρυση του Κ.Κ.Ε.
• Η Φεντερασιόν και τα πρώτα βήματα του Κ.Κ.Ε.
• Η σταλινοποίηση του κόμματος
• Ο Στίνας προσχωρεί στον Τροτσκισμό
• Εμφανίζεται ο Αρχειομαρξισμός
• Είχαμε προβλέψει τις "εκκαθαρίσεις" του Στάλιν
• Η δράση της Ο.Π.Λ.Α. τον Δεκέμβρη του '44
• Το κίνημα δικαιώνεται τον Μάη του '68
• Ο αρχηγός σου είσαι εσύ

Εισαγωγή

Και ξαφνικά έσβησε... σιωπηλά, σεμνά. Με την ίδια σεμνότητα που χαρακτήριζε και τη ζωή του. Για όσους τον ήξεραν, ο Άγις Στίνας, ήταν ένας νηφάλιος άνθρωπος, μεγαλόκαρδος αλλά άτεγκτος. Μακριά από τις φανφάρες και το θόρυβο, αφιέρωσε τον εαυτό του στον αγώνα των ιδανικών του. Πάλεψε πάντα “για την εργατιά”, όπως θα έλεγε και ο ίδιος, εργάτης ο ίδιος του πνεύματος και των εργατικών αγώνων. Απομονωμένος και στιγματισμένος από το μεγαλύτερο μέρος του εργατικού κινήματος της χώρας μας, αρνήθηκε να συμβιβαστεί με ότι πολεμούσε, μέχρι το τέλος του. Όταν του έγινε πρόσφατα κρούση να συνταξιοδοτηθεί από το κράτος, εκείνος απάντησε απλά: “Μα εγώ πάντα πολεμούσα το κράτος!”. Αρνούμενος τη σύνταξη, έτσι αρνήθηκε την ίδια την αλλοτριωτική αναγνώριση, την ένταξη. Κι έμεινε φτωχός... Ζούσε με τη συνδρομή κύρια, κάποιων λίγων φίλων. Προλετάριος του πνεύματος! Μέχρι τέλους...

Και ξαφνικά όλοι τον θυμήθηκαν και όλοι μίλησαν για εκείνον με σεβασμό, με εκτίμηση... Ο Άγις Στίνας είχε πεθάνει κάτι μέρες πριν...

Η εκπληκτική αφομοιωτική ικανότητα του συστήματος έγκειται στη δυνατότητά του να αναγνωρίζει και να τιμά τους εχθρούς του μετά το θάνατό τους...

Ο άνθρωπος που αγάπησε και συγχώρεσε τους εχθρούς του όσο κανείς άλλος, ο άνθρωπος που αν και συνειδητά άθρησκος δέχθηκε τους διωγμούς και τους ονειδισμούς από εχθρούς και συντρόδους σαν χριστιανός μάρτυρας των πρώτων αιώνων, ο άνθρωπος που δε μίσησε τους Γερμανούς φαντάρους της κατοχής και που τους καλούσε να αγωνισθούν μαζί με τον ελληνικό λαό ενάντια στην κάθε εξουσία, Ναζί αλλά και Ελλήνων, ο άνθρωπος που υπήρξε ο ιδρυτής, θεμελιωτής και εμψυχωτής της τάσης του κομμουνισμού των εργατικών συμβουλίων, συνεχίζοντας και τελειοποιώντας τις ιδέες και την πρακτική της Γερμανίδας επαναστάτριας Ρόζας Λούξεμπουργκ, ο “ουτοπιστής” Άγις Στίνας έσβησε... Για το “Τότε” η απώλεια του φίλου και συνεργάτη ήταν μεγάλη.

Ο θάνατός του δημιούργησε ένα κενό στο περιοδικό μας, απόλυτα δυσαναπλήρωτο. Ο Α. Στίνας ήταν ΜΟΝΑΔΙΚΟΣ!

Ήταν κρίμα που δεν πρόλαβε να δει το τελευταίο του άρθρο τυπωμένο. Το ήθελε...

Στο “Τότε” είχαμε αποφασίσει να μην τον κουράζουμε λόγω ηλικίας με ανάθεση γραψίματος, να μας παραχωρεί συνεντεύξεις και εμείς μετά να του “τις κάνουμε” άρθρα που θα δημοσιεύονται, αφού πρώτα τα δει και τα διορθώσει, για να τους δώσει την τελική τους μορφή. Δεν προλάβαμε να του το προτείνουμε...

Για λόγους σεβασμού όμως στον Στίνα θα δημοσιεύσουμε, όπως είναι και όχι σε μορφή άρθρου, την τελευταία του συνέντευξη, που έδωσε λίγες μέρες πριν πεθάνει στον συνεργάτη του στο “Τότε” Σπ. Ζηνιάτη με τις διορθώσεις που έκανε ο ίδιος στο κείμενο πριν όμως γίνει άρθρο. Από το επόμενο τεύχος το όνομα του Άγι Στίνα δεν θα υπάρχει πλέον στην ταυτότητα του περιοδικού μας, στο χώρο των συνεργατών μας. Στη θέση του θα υπάρχει ένα κενό...

Γ. Αλεξάνδρου

Συνέντευξη στον Σπύρο Ζηνιάτη

Πριν από την ίδρυση του Κ.Κ.Ε.

Ερώτηση: Κύριε Πρίφτη, θα ήθελα να ξεκινήσουμε τούτη την περιπλάνηση στις αναμνήσεις σας, για την πορεία του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα, όπως εσείς την βιώσατε, από τον Σοσιαλιστικό Όμιλο της Κέρκυρας. Ήσαστε ο τελευταίος επιζών από αυτήν την Προδρομική ομάδα, αλλά και συνυπεύθυνος θα έλεγα από ένα σημείο και μετά για την συμμετοχή της σαν συνιδρυτικού πυρήνα στο ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ.

Απάντηση: Κατ' αρχήν πρέπει να ξεκαθαρίσουμε μια σύγχιση που υπάρχει όπως ότι ο Σοσιαλιστικός όμιλος της Κέρκυρας ήταν μια Ομάδα – δημιούργημα, της άμεσης επιρροής του Θεοτόκη. Αυτό είναι λάθος. Ο Ντίνος ο Θεοτόκης δεν ήταν κύριος εκπρόσωπος του Ομίλου, ήταν ο πιο γνωστός εξαιτίας της λογοτεχνικής του υπόστασης, αναμφισβήτητης άλλωστε. Αποτελούνταν λοιπόν ο όμιλος από τους πιο προοδευτικούς για την εποχή τους διανοούμενους. Μέλη του ήταν, ο Αριστοτέλης Σιδέρης που έγινε και ο πρώτος Σοσιαλιστής Βουλευτής στα 1915, ο Δημοσιογράφος Αντώνης Μουσούρης, ο γιατρός Στέφανος Γισδάκης, ο Νίκος Βαρότσης καθηγητής της Ιταλικής, οι αδελφοί Νίκος και Σπύρος Λευθεριώτης, ο ποιητής Σπύρος Νικοκάβουρας. Υπήρχαν ακόμη αρκετοί εργάτες και νεολαίοι, έτσι ενδεικτικά κάποια ονόματα που θυμάμαι Τίτος Ρέγγης, Βιτουλατίδης, Μπονέλλος, Τράνακας, Λούμπος).

Αλλά ο Σοσιαλισμός με την έννοια του κινήματος της Εργατικής Τάξης για την χειραφέτησή της ήταν πρακτικά ξένος. Υπήρχε βέβαια μια συμπαράταξη σε απεργιακές κινητοποιήσεις όπως η σημαντική εκείνη του 1912, αλλά αν λάβει κανείς υπόψη το ήδη ανεπτυγμένο κίνημα στην Ευρώπη και την Βιομηχανική φυσιογνωμία της Κέρκυρας, θεωρούνταν ήδη από τα πιο ανεπτυγμένα κέντρα στην Ελλάδα αν όχι το πιο ανεπτυγμένο, θα μιλούσε κανείς περισσότερο για φιλολογικό κύκλο και όχι για πολιτική ομάδα.

Μια από τις δραστηριότητες επίσης του Ομίλου ήταν η έκδοση και η κυκλοφορία ενός φιλεργατικού φύλλου μάλλον με τον τίτλο «Σοσιαλιστική Δημοκρατία». Σαν υπεύθυνος συντάκτης φέρονταν ο Τίτος Ρέγγης αλλ' είχε την σφραγίδα της γραφής του Αριστοτέλη Σίδερη.

Τώρα όσον αφορά το δεύτερο σκέλος της ερώτησης σας, για την συμμετοχή του ομίλου σαν συνιδρυτή στο ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ, πρέπει να κάνουμε μια μικρή αναδρομή και να δούμε τις εσωτερικές εκείνες ιδεολογικές διαμάχες που απενεργοποιούν κάποια στελέχη και δίνουν το προβάδισμα στην επαναστατική πτέρυγα που την απάρτιζαν κυρίως νέοι (Φραγκίσκος ιδρυτής αργότερα του αρχειο-μαρξισμού στην Ελλάδα, Μιχάλης Οικονόμου, Σπύρος Πρίφτης Δημοσθένης Λιγδόπουλος κ.α).

Στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο η ομάδα ανεπιφύλακτα πήρε θέση υπέρ των συμμάχων και υπέρ της πολιτικής του Βενιζέλου, δηλαδή υπέρ της συμμετοχής της χώρας στον πόλεμο. Πήρε ενεργό μέρος σ' όλες τις προσπάθειες των φιλελευθέρων, προσπάθειες που δίχως προσχήματα ενισχύονταν από το γαλλικό στρατό που είχε καταλάβει το νησί για να εξαναγκάσουν τη στρατιωτική φρουρά της Κέρκυρας να προσχωρήσει στην «Εθνική Άμυνα» του Βενιζέλου. Αυτό έφερε τον όμιλο σε πλήρη αντίθεση με τις λαϊκές μάζες, δημιουργώντας έτσι τις χειρότερες εντυπώσεις για τον σοσιαλισμό πράγμα που στάθηκε εμπόδιο για πολλά χρόνια αργότερα, στην ανάπτυξη του κινήματος μας, στην ύπαιθρο. Ο Ντίνος ο Θεοτόκης ο πιο γνωστός από τους σοσιαλιστές του Ομίλου, προσχωρεί στο κίνημα της Θεσσαλονίκης και θέλει τον εαυτό του στην υπηρεσία του.

Βρισκόμαστε σε μια περίοδο αδρανοποίησης θα έλεγα, με σαφή χαρακτηριστικά την αποξένωση του Ομίλου από την Λαϊκή Μάζα. Ακριβώς αυτήν την περίοδο έρχεται να δράσει, να δώσει την νέα πνοή, όχι σαν αρχηγέτης αλλά σαν δάσκαλος ο Ηλίας Γιοβάνοβιτς. Ράπτης στο επάγγελμα, εβραϊκής καταγωγής, επαγγελματίας επαναστάτης αφοσιωμένος στο κίνημα, ανήκε στην άκρα αριστερά του Σέρβικου Σοσιαλιστικού κόμματος. Στην Κέρκυρα είχε έλθει σαν στρατιώτης στα 1915 μαζί με τα απομεινάρια του Σέρβικου στρατού μετά την ήττα τους από τις στρατιές του Μακένσεν. Αυτός ο άνθρωπος έγινε ένας φωτισμένος πυρσός για όλους εμάς τους νέους που συμμετείχαμε στον όμιλο. Απ' αυτόν μάθαμε για τον ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα του κάθε πολέμου, για την Ρόζα Λούξεμπουργκ, τον Κάρλ Λήμπκνεχτ, για την χρεωκοπία και την κατάρευση της Δεύτερης Διεθνούς. Κάτω από την Επίδραση της τότε θριαμβεύουσας Ρωσικής Επανάστασης και τη δραστηριότητα του Γιοβάνοβιτς όλοι εμείς οι νέοι και οι εργάτες που είχαμε συγκεντρωθεί γύρω απ' αυτόν λαμβάνουμε μέρος στις εσωτερικές διαμάχες πρωτοποθετώντας σαν ιδεολογικό μας στήριγμα τις αρχές της Οκτωβριανής Επανάστασης και αδρανοποιώντας έτσι τα ρεφορμιστικά στοιχεία. Πήραμε μέρος στο ιδρυτικό συνέδριο με αντιπρόσωπο μας το Φίλιππο Τζουλάττι έναν νέο που ανήκε στην άκρα αριστερά του κινήματος δίπλα στον Λιγδόπουλο. Έτσι ο Όμιλος έγινε τμήμα του ΣΕΚΕ.

Η Φεντερασιόν και τα πρώτα βήματα του ΚΚΕ

Ερώτηση: Μετά την Κέρκυρα στα 1920, έρχεστε στην Θεσσαλονίκη, πέστε μου τι συναντήσατε εκεί. Είναι αλήθεια και πολλοί συμφωνούν σ' αυτό ότι αυτή ήταν η πιο αγνή και δυναμική συνάμα από πλευράς ταξικών διεκδικήσεων, περίοδος τοο κινήματος;

Απάντηση: Η Θεσσαλονίκη έμοιαζε για μας στην Κέρκυρα σαν ένα είδος θρύλου. Federation Socialist, Μπεναρόγιας, ΣΕΚΕ, ήταν πράγματα άμεσα δεμένα με την Θεσσαλονίκη και το προλεταριάτο της. Έφτασα εκεί τον Οκτώβρη του 1920 και σχεδόν αμέσως δέθηκα μαζί της. Η κομματική οργάνωση που γραμματέας της τότε ήταν ο Σαργολόγος, συνεργάζονταν στενά με το εργατικό κέντρο μέσα στο οποίο διατηρούσε και τα γραφεία της. Κάθε βράδυ όλες οι αίθουσες του πλημμυρίζανε από εργάτες και παντού γίνονταν συζητήσεις με πάθος αλλά σε ατμόσφαιρα συντροφικότητας πάνω σε όλα τα προβλήματα του κινήματος.

Η μεγαλύτερη πλειοψηφία των μελών του κόμματος ήταν εργάτες, προ παντός καπνεργάτες και τσιγαράδες. Από τα Ελληνόφωνα μέλη μόνον ο γιατρός Ευρόπουλος και οι δημοσιογράφοι Καστρινός και Ρηγινός ήταν διανοούμενοι. Εβραίοι όμως υπήρχαν αρκετοί, μερικοί απο αυτούς που θυμάμαι ήταν οι Αβραάμ Κοέν, Ρόζα Κοέν, Αλμπέρτο Καράσσο, Μωύς Καράσσο, Βενκύρα Αδρίτι, Νεφούση κ.α.

Η Τακτική Γενική Συνέλευση συγκαλούνταν κάθε τρεις μήνες και σ' αυτήν λογοδοτούσε η Τοπική Επιτροπή και η επιτροπή ελέγχου.
 

Το προλεταριάτο της Θεσσαλονίκης, όπως πράγματι επισημάνατε, την περίοδο αυτήν βρίσκονταν σ' ένα υψηλό επίπεδο και από πλευράς οργάνωσης αλλά και από πλευράς Ταξικού αυτοκαθορισμού θα έλεγα.

Το μεγαλύτερο μέρος των εργατών της Θεσσαλονίκης ήταν τότε οργανωμένο στα συνδικάτα. Οι τσιγαράδες και οι καπνεργάτες ήταν όλοι ενεργά μέλη του συνδικάτου και ακόμα δεν υπήρχε μέσα σ' αυτούς ούτε ένας που να είναι οπαδός αστικού κόμματος.

Άλλοι ήταν κομμουνιστές, άλλοι σοσιαλιστές και άλλοι (τσιγαράδες κυρίως) αναρχικοί. Αλλά όλοι ήταν πρώτα απ' όλα εργάτες με υψηλή ταξική συνείδηση και στενή μεταξύ τους αλληλεγγύη.

Υπήρχε επίσης μια δίχως όρια αντοχή για τις διάφορες τάσεις μέσα στο εργατικό κίνημα. Να σας δώσω ένα παράδειγμα αυτού που λέω.

Όταν ο Σαργολόγος, σαν γραμματέας της κομματικής οργάνωσης επιχείρησε να εμποδίσει μέλη της Ομάδας «Κομμουνισμός» να πουλάν το φυλλάδιο τους στο Εργατικό Κέντρο, όλοι οι εργάτες κομματικοί και εξωκομματικοί τον αποδοκίμασαν και ο «Κομμουνισμός» πουλιόνταν ελεύθερα στο Εργατικό Κέντρο.

Η σταλινοποίηση του κόμματος

Ερώτηση: Μετά την δεύτερη περίοδο της Κέρκυρας και όταν έχετε ήδη κατέβει στις εκλογές του '26 σαν υποψήφιος Βουλευτής του ΚΚΕ έρχεστε στην Αθήνα. Τί διαφορετικό συναντήσατε εδώ. Εννοώ ακριβώς την περίφημη εκείνη «Μπολσεβικοποίηση» του κόμματος. Πότε έρχεστε σε επαφή, πότε γνωρίσατε τον Νίκο Ζαχαριάδη. Ύστερα από τόσα χρόνια και έχοντας την επόμενη ιστορική εμπειρία, πως θα χαρακτηρίζατε αυτό το πρόσωπο.

Απάντηση. Η «Μπολσεβικοποίηση» που αναφέραται έχει ήδη αρχίσει από τα 1924 και ήταν μία από τις σπουδαιότερες αποφάσεις του έκτακτου συνεδρίου, που συνήλθε στην Αθήνα από τις 26 Νοεμβρίου ως τις 3 Δεκεμβρίου. Δεν έλαβα μέρος γιατί με έστειλαν για κομματική δουλειά στα Γιάννενα. Το χαρακτηριστικό αυτής της σύγκλισης ήταν ότι ενώ το επέτρεπαν οι υπάρχουσες πολιτικές συνθήκες το συνέδριο δεν έγινε μυστικά και κρυφά από την Αστυνομία αλλά κρυφά και μυστικά από το κόμμα. Είναι η αρχή θα έλεγα της Σταλινικοποΐησης του κόμματος, στην οποία όλοι έχουμε το μερίδιο της ευθύνης μας. Πρέπει όμως να δούμε για να έχει κριτικό αποτέλεσμα τούτη η κουβέντα, την πρότερη κατάσταση στο κόμμα. Μέχρι τότε το κάθε μέλος ανήκε σε ένα τμήμα του κόμματος δηλαδή στην κομματική οργάνωση μιας πόλης ή μιας επαρχίας. Πλήρωνε την συνδρομή του κάθε μήνα και συμμετείχε στις κινητοποιήσεις του κόμματος: συγκεντρώσεις διαλέξεις, διαδηλώσεις. Επίσης απαραιτήτως έπρεπε να είναι μέλος ενεργό και δραστήριο του συνδικάτου. Τα μέλη του κόμματος βρίσκονταν σε καθημερινή επαφή μεταξύ τους στο συνδικάτο, στο Εργατικό Κέντρο, στην εργατική λέσχη, στο εργοστάσιο, στην συνοικία και ελεύθερα μεταξύ τους συζητούσαν για τα προβλήματα του κινήματος δίχως να ζητήσουν από κανέναν την άδεια.

Οι αποφάσεις όμως του έκτακτου συνεδρίου δηλαδή η κατάργηση των συζητήσεων μεταξύ των ανθρώπων της βάσης και η δημιουργία στεγανών, ο καθορισμός «αρμοδιοτήτων» μέσα στο κόμμα με την δημιουργία των πυρήνων στη βάση είναι οι αιτίες της σταλινοποίησης του κόμματος.

Συζήτηση σε πολιτικά θέματα μπορούσε να γίνει μόνον με την έγκριση της περιφερειακής επιτροπής και με την παρουσία αντιπροσώπου της. Για την πολιτική γραμμή του κόμματος συζήτηση επιτρέπονταν μόνον όταν προκηρύσσονταν το Συνέδριο του κόμματος. Συζήτηση για οποιοδήποτε ζήτημα ανάμεσα στο ένα μέλος ενός πυρήνα με το μέλος ενός άλλου πυρήνα αυστηρά απαγορεύονταν. Ακόμη απαγορεύονταν οι συζητήσεις ανάμεσα στα μέλη του ίδιου πυρήνα έξω από τις συνεδριάσεις του πυρήνα.

Αν τα δούμε αυτά τα γεγονότα τώρα αποστασιοποιημένα από έναν υποκειμενισμό, θα λέγαμε, ότι με την ουσιαστική απαγόρευση των πολιτικών συζητήσεων και με την διαρκή υπό έλεγχο πρακτική απασχόληση, η κριτική σκέψη και η πρωτοβουλία εκμηδενίζονταν και τα μέλη από σκεπτόμενα ανθρώπινα πλάσματα μεταμορφώνονταν σε ρομπότ.

Τον Νίκο τον Ζαχαριάδη τον γνώρισα το Σεπτ. του '26, όταν ήλθα από την εξορία. Ανήκε στην ομάδα των στελεχών που κατέβηκαν την περίοδο του 22-23 από την Κων/πολη στην Ελλάδα. Συνδέθηκα μαζί του στα 1927 όταν έρχομαι από την Κέρκυρα για να εγκατασταθώ στην Αθήνα. Είχα ήδη περάσει μια σκληρή δοκιμασία από τις αλλεπάληλες φυλακίσεις την περιόδο του 23-26 με επιστέγασμα την εξορία μου στους Φούρνους και την Ανάφη. Ήμουν άνεργος και αυτός μόλις είχε προσληφθεί σαν ειδικός γραμματέας στην Ένωση Ηλεκτρισμού. Τότε μόνος του και εντελώς αυθόρμητα μου προσέφερε την θέση του. Αυτό που λένε ότι ήταν όργανο του Χαϊτά είναι τελείως εσφαλμένο. Εγώ θα έλεγα ότι τότε μόλις είχε σχηματίσει κάτι σαν δικό του πυρήνα. Ήταν ένας ζωντανός άνθρωπος, ριψοκίνδυνος με χρυσή καρδιά για τους δικούς του όμως μόνον. Αν διαφωνούσες μαζί του χρησιμοποιούσε όλες τις δυνατές μεθόδους για να σε καταστρέψει.

Σήμερα αν θέλαμε να κάνουμε μια κριτική από του Νίκου Ζαχαριάδη σαν γραμματέα του κόμματος μέσα από την σχέση κόμμα - κίνημα, θα λέγαμε ότι η περίοδος του Ζαχαριάδη είναι η περίοδος της οριστικής Σταλινικοποίησης του κόμματος. Το κριτικό πνεύμα είχε τελείως εξοστρακιστεί από το κόμμα. Τα μέλη έπρεπε να μεταμορφωθούν σε ρομπότ, σε άβουλα δίχως σκέψη πρωτοβουλία απλά εκτελεστικά όργανα, αποφάσεων που πήραν άλλοι δίχως κανενός είδους δικής τους συμμετοχής.

Καταλαβαίνετε ότι αυτό ήταν, τα αποτελέσματα του τα βλέπουμε μέχρι σήμερα, ένας εκφυλισμός όχι μόνον του κόμματος όσον αφορούσε τον ίδιο τον σκοπό του σαν μιας επαναστατικής πρωτοπορίας, αλλά και ένα κτύπημα στο ίδιο το εργατικό κίνημα αφού κάθε εργάτης που δεν συμπορεύονταν και κρατούσε δική του κριτική στάση, καταγγέλονταν σαν Σοσιαλφασίστας, Αγροτοφασίστας, Αρχειοφασίστας, Τροτσκιστής πράκτορας της ασφάλειας και τόσα άλλα.

Ο Στίνας προσχωρεί στον Τροτσκισμό

Ερώτηση: Μετά την διαγραφή οας από το κόμμα έρχεστε σε επαφή με τον Τροτσκισμό. Γνωριστήκατε με πρόσωπα όπως ο Ράπτης, ο Πουλιόπουλος και γενικότερα ήσασταν την περίοδο του Μεσοτιολεμοο μια από τις ηγετικές φυσιογνωμίες του. θα ήθελα να θυμηθούμε λίγο τις ομάδες, που υπήρχαν, την θεωρητική τους υποσταοη και τα έντυπα που σαν δημοσιογραφικά τους όργανα κυκλοφορούσαν.

Απάντηση: Διαγράφηκα τον Φλεβάρη του '32 με ένα δημοσίευμα στον Ριζοσπάστη, το οποίο ύστερα από δύο μήνες έρχεται να το επικυρώσει με απόφαση της η εξελεγκτική επιτροπή της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Την δέχτηκα ψυχρά. Ήταν ένα ολοφάνερο γεγονός που αργά ή γρήγορα το περίμενα, ύστερα από την σε ένα χρόνο υποχρεωτική απομάκρυνση μου από θέσεις στα διάφορα τμήματα του κόμματος.

Είχε ήδη προηγηθεί η εσωκομματική κρίση της περιόδου 30-31 και η ωμή παρέμβαση της ΚΔ στο εσωτερικό του κόμματος με τον διορισμό νέας Κεντρικής Επιτροπής και την επ' αόριστο αναβολή του 5ου συνεδρίου.

Αυτό που προσπαθώ να σας εξηγήσω τώρα δεν είναι καθόλου άσχετο με τις Τροτσκιστικές οργανώσεις. Υπήρξε πληθώρα αγωνιστών που αντιδρώντας στην κάλπικη εκείνη ερμηνεία και προσταγή για δράση της Κομμουνιστικής Διεθνούς, για την περίφημη «τρίτη και τελευταία περίοδο του καπιταλισμού» βρέθηκαν διεγραμμένοι έξω από το κόμμα ακόμα και με πρόταση δική μου. Είχαν δημιουργηθεί λοιπόν πυρήνες στους οποίους γίνονταν ιδεολογικές ζημώσεις με σαφή αντιπολιτευτικό χαρακτήρα πάνω στον σταδιακό εκφυλισμό της επαναστατικής φυσιογνωμίας του ΚΚΕ και του κινήματος. Αυτές ακριβώς οι μικροοργανώσεις τροφοδότησαν για ένα μεγάλο διάστημα τους Τροτσκιστικούς πυρήνες, που προσπαθούσαν να περισώσουν ότι έμενε από την παλιά επαναστατικότητα του κινήματος, ύστερα από τον ρεφορμιστικό εκφυλισμό που του προσέδωσε το ΚΚΕ.

Εμφανίζεται ο Αρχειομαρξισμός

Ο Αρχειομαρξισμός, που πρωτοέκανε την εμφάνιση του την πρωτομαγιά του '23 με την έκδοση και κυκλοφορία του περιοδικού «Αρχείον του Μαρξισμού». Μια έκδοση που περιείχε κυρίως μεταφράσεις των κλασικών του Μαρξισμού. Οι πρώτοι εκδότες του ήταν οι Ιζουλάτι, Σαραντίδης, Δεδούσης. Σιγά - σιγά είχε συγκεντρώσει στις γραμμές του εκατοντάδες εργάτες και φοιτητές, είχε εμπνεύσει σ' αυτούς πίστη στην επανάσταση και πολλούς τους είχε πράγματι διαπλάσει σε αγωνιστές αφοσιωμένους στο κίνημα και πρόθυμους για κάθε θυσία. Το φθινόπωρο του '30 δύο γάλλοι τροτσκιστές πηγαίνοντας για την Πρίγκηπο όπου ζούσε ο Τρότσκυ, έρχονται σε επαφή με τον Αρχειομαρξισμό. Βλέπουν τις μεγαλειώδεις εργατικές συγκεντρώσεις που έκανε και στην Αθήνα και στην Θεσσαλονίκη και μεταφέρουν σ' αυτόν ενθουσιώδεις τα αποτελέσματα.

Ο Τρότσκυ δίνει το χρίσμα του. Δέχεται να αναγνωρισθεί σαν επίσημη τροτσκιστική οργάνωση αλλά με τους όρους: 1) Να εμφανιστεί δημόσια και να εκδόσει εφημερίδα 2) Να λειτουργεί με βάση τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό 3) Να θεωρεί τον εαυτό του αντιπολίτευση του ΚΚΕ και όχι ανεξάρτητη οργάνωση.

Οι Αρχειομαρξιστές δέχτηκαν, συγκάλεσαν ένα Συνέδριο βγήκε μια Κεντρική Επιτροπή και
Γραμματέας παρέμεινε ο Γιωτόπουλος που δύο χρόνια αργότερα γίνεται γραμματέας της διεθνούς Τροτσκιστικής Οργάνωσης. Λίγο διάστημα με την αναγνώριση τους κυκλοφορεί η «Πάλη των Τάξεων» εβδομαδιαίο και κατόπιν δεκαπενθήμερο δημοσιογραφικό όργανο της «Αρχειομαρξιστικής οργάνωσης - Μπολσεβίκοι - Λενινιστές. Αριστερή αντιπολίτευση στο ΚΚΕ». Σε άτακτα χρονικά διαστήματα εκδίδονταν και ο «Δαυλός» θεωρητικό όργανο.

Αποτιμώντας την δράση του Αρχείο μαρξισμού τώρα, πρέπει να πούμε ότι κατείχε σημαντική θέση στο κίνημα μέχρι το '34 που διασπάται. Εκατοντάδες εργάτες μαχητικοί, ενθουσιώδεις και θαρραλέοι σπάζουν την αντίδραση και την τρομοκρατία του ΚΚΕ και διαδίδουν σε όλες τις γωνιές της χώρας τις ιδέες του Τρότσκυ. Χιλιάδες άνεργοι με επικεφαλής τους αρχειομαρξιστές δίνουν μάχες στους δρόμους της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Οι φυλακές γεμίζουν από αρχείομαρξιστές εργάτες.

Πριν την αναγνώριση του Αρχειομαρξισμου σαν επίσημης Τροτσκιστικής Οργάνωσης, το καλοκαίρι του '30 μια ομάδα αποσπάται απ' αυτόν. Είναι οι «Φραξιονιστές». Ένα μέρος απ' αυτούς προσχωρούν αμέσως στο ΚΚΕ και απ αυτούς είναι εκείνοι που σκότωσαν την πρωτομαγιά του '31 τον αστυφύλακα Γυφτοδημόπουλο. Ένα μικρό μέρος προσχωρεί στον Πουλιόπουλο και οι άλλοι με επικεφαλής τον Ράπτη συνδέονται μαζί μου και συγκροτούμε την ΛΕΝΙΝΙΣΤΙΚΗ ΑΝΤΙΠΟΛΙΤΕΥΣΗ ΤΟΥ ΚΚΕ(ΛΑΚΚΕ). Στην ιδρυτική συγκέντρωση εκλέκτηκε μια τριμελής Επιτροπή από τον Ράπτη τον Εργίνο και εμένα. Σαν εβδομαδιαίο όργανο της Ομάόας εκδίδαμε την «Σημαία του Κομμουνισμού» και σαν θεωρητικό τη «Διαρκή Επανάσταση». Τελικά η ομάδα αυτή διασπάστηκε με αφορμή μιαν κρίση που δημιουργείται στο εσωτερικό της από ένα άρθρο μου στην «Σημαία του Κομμουνισμού». Εκεί μεταξύ άλλων επεσήμαινα ότι η Νίκη του Φασισμού στην Γερμανία έχει άμεση σχέση με τον εκφυλισμό της Κομμουνιστικής Διεθνούς και των τμημάτων που ανήκαν σ' αυτήν, και ότι καθήκον των επαναστατών είναι η έξω και ενάντια από την Κομμουνιστική Διεθνή συγκρότηση επαναστατικών κομμάτων.

Αναφέραμε ήδη προηγουμένως ότι ο Αρχειομαρξισμός διασπάστηκε στα 1934. Ένα μέρος από αυτόν εξέλεξε μια προσωρινή επιτροπή, εξέδωσε εβδομαδιαία εφημερίδα με τον τίτλο «Μπολσεβίκος» και πολύ σύντομα προκήρυξε συνέδριο για την οριστική συγκρότησή του σε οργάνωση.

Βρισκόμουν τότε στην Κέρκυρα και με την είδηση για την δημιουργία αυτής της νέας οργάνωσης, που οι απόψεις που υπεράσπιζε ήταν ίδιες με αυτές που πίστευα και εγώ, γυρίζω πίσω στην Αθήνα και δηλώνω πως θεωρώ τον εαυτό μου μέλος αυτής της οργάνωσης.

Το Συνέδριο του «Μπολσεβίκου» έγινε τον Φεβρουάριο του 1935. Αντιπροσωπεύτηκαν η Αθήνα, ο Πειραιάς, και η Θεσσαλονίκη. Εκλέχτηκε μια ευρεία Κεντρική Επιτροπή και απ' αυτήν ένα εφταμελές πολιτικό γραφείο. Είχα εκλεγεί και στην Κ.Ε. και από αυτήν στο Πολιτικό Γραφείο. Το κίνημα όμως του '35 διχάζει τον «Μπολσεβίκο» με αποτέλεσμα την διάσπαση του. Ένα τμήμα προσχωρεί στην ομάδα του Πουλιοπούλου και οι υπόλοιποι στους οποίους συμπεριλαμβάνονταν το μεγαλύτερο μέρος των νέων και των απλών μελών μένει σ' εμάς. Ταυτόχρονα έχουμε προσχωρήσεις και από ένα μέρος της ομάδας Πουλιοπούλου. Οργανώνουμε συνδιάσκεψη από την οποία εκλέγεται νέα Κεντρική Επιτροπή. Πήραμε σαν νέο τίτλο το όρο «Κομμουνιστική Διεθνιστική Ένωση» και εβδομαδιαίο μας όργανο ήταν το «Εργατικό Μέτωπο». Μέχρι το '38 ήμασταν το μοναδικό τμήμα της Διεθνούς Κομμουνιστικής Λίγκας οπότε με το ιδρυτικό συνέδριο της 4ης Διεθνούς στείλαμε αντιπρόσωπο και γίναμε μέλη. Στο Συνέδριο αυτό αντιπροσωπεύτηκε και η ΕΟΚΔΕ του Πουλιοπούλου και έτσι στην Ελλάδα υπήρχαν δύο οργανώσεις ταυτόχρονα μέλη της 4ης Διεθνούς. Το 1935 το Κ.Κ. της Σοβιετικής Ένωσης καλεί σαν συντρόφους, στελέχη που εξέφραζαν διαφορετικές τάσεις στο Κομμουνιστικό κίνημα προκειμένου να παίξει συμφιλιωτικό υποτίθεται ρόλο. Ανάμεσα τους ήταν οι Ντούβας, Χαϊτάς, Ευτυχιάδης και εγώ.

Δεν πήγα καταλαβαίνοντας τι θα επακολουθούσε. Επέστρεψαν απο αυτούς μόνον δύο (Σιάντος - Θέος). Οι υπόλοιποι 33, ανάμεσα τους, και ο Ιορδανίδης (σύζυγος της λογοτέχνισας Μαρίας Ιορδανίδου) δεν θα επιστρέψουν ποτέ... Μερικά χρόνια αργότερα ανακοινώθηκε η εκτέλεση τους για «αντισοβιετικές ενέργειες».

Η ομάδα Στίνα ξεκίνησε αντιπολεμική πολιτική από την εποχή του '36 ακόμα. Πλήρωσε με το αίμα αρκετών μελών της την σταθερότητα στις απόψεις της κατά του πολέμου. Και από τους Γερμανούς, και από την Ο.Π.Λ.Α.

Είχαμε προβλέψει τις «εκκαθαρίσεις» του Στάλιν

Ερώτηση: Πως θυμάστε την περίοδο 36-38. Την περίφημη για τις δίκες της Μόσχας, όταν ένας - ένας οι πρωτεργάτες της Οκτωβριανής Επανάστασης (Καμενεφ, Ζηνόβιεφ, Ράντεκ, Ρίκοφτ) κατηγορούνται και εκτελούνται. Ποια ήταν η αντίδραση από αυτά τα γεγονότα εδώ στην Ελλάδα τόσο στο ΚΚΕ, όσο και στις άλλες οργανώσεις, αλλά και μέσα στην ίδια την Εργατική Τάξη. Την περίοδο αυτή αν θυμάμαι καλά όπως γράφετε στις αναμνήσεις σας γνωρίσατε και τον Νίκο Μπελογιάννη.

Απάντηση. Για μας ήταν μια αναμενόμενη κατάσταση. Από την στιγμή που οι μάζες των εργατών και των αγροτών εκτοπιστήκανε από την εξουσία. Από την στιγμή που μια μειοψηφία σφετερίζεται την εξουσία και βάζει τις μάζες στον ζυγό, ήταν σίγουρος ο εκφυλισμός της επανάστασης και αυτοί που μιλούσαν για σοσιαλισμό, για κουμμουνισμό, για εργατικό κράτος δεν ήταν παρά απατεώνες. Η περίοδος του 36-38, είναι μια, επιτρέψετε μου την φράση, από τις δολοφονικές επιχειρήσεις ενάντια στο Επαναστατικό κίνημα.

Οι αρχηγοί του μπολσεβικισμού, οι πιο στενοί συνεργάτες του Λένιν, περνούν από δίκες με την κατηγορία του κατασκόπου ξένων δυνάμεων, καταδικάζονται σε θάνατο και εκτελούνται. Στην Ελλάδα το ΚΚΕ όπως ήταν φυσικό ανέπτυξε και διέδωσε την λάσπη των οργάνων του Στάλιν, συμβάλοντας ταυτόχρονα με την Μεταξική Δικτατορία στον κατευνασμό της Επαναστατικότητας του κινήματος που την περίοδο αυτή κυρίως στα 1936 γνωρίζει μια πρωτοφανή έξαρση. Πάντως βίαιες αντιδράσεις που θα οδηγούσαν στην απόσχηση ακόμα από το ΚΚΕ ομάδων εργατών, με βάση της κριτικής τους στάση στα γεγονότα της Μόσχας δεν παρατηρήθηκαν. Τον Νίκο τον Μπελογιάννη που αναφέρετε τον γνώρισα πολύ αργότερα στην Ακροναυπλία. Δεν συνδέθηκα μαζί του, θυμάμαι όμως παρόλες τις εσωτερικές διαμάχες των εγκλείστων, έχαιρε μιας καθολικής εκτίμησης, σαν ένας ήρεμος χαρακτήρας, αφοσιωμένος παντοτινά σχεδόν στο διάβασμα. Την περίοδο εκείνη μάλιστα θυμάμαι πως μάθαινε ρωσικά χρησιμοποιώντας μια Ρωσική Βίβλο και την αντίστοιχη της Ελληνική.

Η δράση της Ο.Π.Λ.Α. τον Δεκέμβρη του '44

Ερώτηση: Και τώρα να έρθουμε σε ένα άλλο θέμα κε Πρίφτη, που νομίζω ότι είστε αφ' ενός μεν από τους κατεξοχήν γνώστες τοο αλλά και ταυτόχρονα χαρακτηρίζεται από πλήθος προβλήματα στην ιστορικότητα του. Εννοώ, όπως θα καταλάβατε, την σειρά από εκείνο το πογκρόμ δολοφονιών που αφορούσαν μελή Τροτσκιστικών ή φιλοχροτσκιστικών οργανώσεων αλλά και μέλη αριστερών οργανώσεων, διαφοροποιημένων πάντως από την πολιτική τοο ΚΚΕ, με κύριο υπεύθυνο την ΟΠΛΑ. Δώστε μας σας παρακαλώ την ερμηνεία και την μαρτυρία σ' αυτά τα γεγονότα.

Απάντηση: Η «Λαϊκή Δημοκρατία» που ζήσαμε και γνωρίσαμε τον Δεκέμβρη του '44 στην Αθήνα, ήταν ότι χειρότερο θα μπορούσε να γίνει για τη δυσφήμηση, τη γελειοποίηση και τον εξευτελισμό του Σοσιαλισμού. Εκείνοι που δίναν το χρώμα, τη μορφή και την ουσία της «Λαϊκής Δημοκρατίας» ήταν οι ομάδες της ΟΠΛΑ και της Πολιτοφυλακής και οι ανακριτές. Ύποπτοι ήταν όσοι δεν ήταν γραμμένοι στα χαρτιά τους. Έρευνες γίνονταν σ' όλα τα σπίτια και στους δρόμους. Αν σου έβρισκαν έντυπα τροτσκιστικά η ποινή που επιβαλόταν αίσιος ήταν θάνατος.

Θα σας αναφέρω ένα περιστατικό χαρακτηριστικό του όλου κλίματος. Είχαν πιάσει μια φίλη, παλιά δασκάλα κομμουνίστρια που είχε κάνει ένα μεγάλο διάστημα στην οργάνωση του Πουλιόπουλου. Αλλά αυτό αυτοί δεν το ξέρανε και αυτό την έσωσε. Την πιάσανε απλώς γιατί ήταν παλιά γνωστή κομμουνίστρια, αλλά δεν ήταν στο ΚΚΕ. Ήρθε και με βρήκε μετά την ανάκριση για να μου πει να φυλάγομαι γιατί τη ρωτούσαν για μένα. Τι να σου πω, μου έλεγε, έχω γνωρίσει και ανακριτές και αστυνόμους και εδώ και στην Πολωνία όταν ενεργά συμμετείχα στο κίνημα, αλλά πουθενά δεν γνώρισα τόση κτηνωδία και τόση βλακεία όση σ' αυτόν τον εαμικό ανακριτή.

Έξω σε δύο - τρία δωμάτια ένα σωρό γυναικούλες και ανθρωπάκια περίμεναν τρέμοντας την σειρά τους.

Αυτό το πογκρόμ που αναφέρετε έχει αρχίσει πριν από την απελευθέρωση από τα τέλη του '43 κιόλας. Θα σας μνημονεύσω μερικά ονόματα τον Σ. Σπανέα δημοσιογράφο, από τα πρώτα θύματα, τον Δημοσθένη Βουρσούκη ένα διανοούμενο αφοσιωμένο στο κίνημα και από τις πιο αγωνιστικές μορφές του. Τον Θανάση Οικονόμου φοιτητή που δολοφονήθηκε αφού πρώτα τον τύφλωσαν. Τους εργάτες Π. Τσιγγέλη, Γ. Δόξα, Γ. Ζούρη, Π. Παναγιωτίδη, Κ. Θεμελή, Τζήκα και Στεργίου. Τον Νίκο Αραβαντινό υπάλληλο από την Κεφαλλονιά από τους πιο γνωστούς αγωνιστές που έχαιρε καθολικής εκτίμησης στο νησί του. Τον Θ. Αδραματίδή υπάλληλο επίσης και αυτόν και τον επαγγελματία Κ. Χαριτωνίδη.

Σκότωσαν ακόμα τον Ασημίδη το επόμενο από εμένα διεγραμένο από τα ανώτερα στελέχη του ΚΚΕ, καθώς και μια σωρία άλλων ανωνύμων και επώνυμων αγωνιστών του κινήματος, που το έγκλημα τους ήταν η κριτική αντιμετώπιση του ΚΚΕ και της διορισμένης ηγεσίας του.

Το κίνημα δικαιώνεται τον Μάη του '68

Ερώτηση: Θα ήθελα να τελειώσουμε τούτη την αναδρομή στις αναμνήσεις σας, δίνοντας μας το στίγμα ποο καθόρισε και καθορίζει νομίζω την πολιτικοϊδεολογική σας στάση, που όπως εσείς λέτε άρχισε να δικαιώνεται, ύστερα από αυτό που γενικότερα χαρακτηρίζουμε “πνεύμα του Γαλλικού Μάη του '68”.

Απάντηση. Κοιτάχτε, κύριε Ζηνιάτη, νομίζω πως είναι ένα ιδεολογικό ξαναβάπτισμα του κινήματος, ένα ξαναζωντάνεμα. Δηλαδή αυτό το παλιό αγνό επαναστατικό κίνημα, το επαναστατικό προλεταριάτο, που μας έδωσε την Κομμούνα, αυτό που μας έδωσε τα οδοφράγματα του Ιούνη του 1848, ή το παλιό Αγγλικό κίνημα στις αρχές του, αυτό το κίνημα το παλιό που ξεχάστηκε κατά κάποιο τρόπο μέσα ακόμα και στην πρώτη Διεθνή, αυτό νομίζω ξαναγεννιέται σήμερα μέσα από την θεωρητική «πανοπλία» θα έλεγα που του δίνει, ο Κ. Καστοριάδης αλλά και με την μικρή συμβολή της δικιάς μας ομάδας, που δεν θέλουμε να έχουμε την οργανωτικη μορφή του κόμματος. Είναι αν θέλετε η θεωρητική και πρακτική νομίζω, αντίδραση σ' αυτό που λένε οργανωμένη και πειθαρχημένη πρωτοπορία. Αυτό το τελευταίο είναι ασυμβίβαστο μ' αυτό που λέμε να κάνουμε, ένα καθεστώς δηλαδή ισότητος, δικαιοσύνης, ένα καθεστώς δίχως καταπίεση δίχως εκμετάλλευση, δίχως κράτος. Το ασυμβίβαστο μπορεί να το δει κανείς στο ότι το κόμμα δημιουργεί εξουσιαστικές σχέσεις με τον κόσμο και την Εργατική τάξη. Και στο τέλος με την νίκη αναλαμβάνει αυτή, οι εργάτες έχουν πεισθεί ότι είναι πραγματικά εκπρόσωπος τους, και γίνεται αυτό που έγινε στην Σοβιετική Ένωση. Ένας εκφυλισμός της Επανάστασης και του κινήματος.

Ο αρχηγός σου είσαι εσύ

Ερώτηση: Αυτή η Επανάσταση είναι από την μία μεριά αντιεξουσιαστική, γιατί θα ρίξει την εξουσία της Αστικής Τάξης, αλλά από την άλλη, έτσι κι αλλιώς γίνεται εξουσιαστική διότι εγκαθοδρίει μια νέα εξουσία, την εξουσία της Εργατικής Τάξης. Πάλι υπάρχει αυτό που λέμε εξουσία, θέλω δηλαδή να καταλήξω στο εξής. Επειδή αυτή η επανάσταση θα εγκαθυδρίσει μια νέα εξουσία, μήπως θα πρέπει να δούμε ξανά αυτό το ζήτημα των σταδίων. Διότι είναι σαφές ότι δεν μπορεί να μιλήσει κανείς αμέσως μετά την επανάσταση για αταξική κοινωνία και σοσιαλισμό χωρίς να περάσουμε από κάποια μεσοδιαστήματα. Είναι εξάλου γνωστή η φράση της Λούξεμπουργκ “Εμείς πρέπει να δούμε τί από τις υπάρχουσες δομές του αστικού κράτους πρέπει να αλλάζουμε, από εκεί και πέρα ο σοσιαλισμός είναι το όραμα στις νεφέλες του μέλλοντος”.

Απάντηση: Συμφωνώ μ' αυτό που λέτε. Δεν πιστεύω στην θεωρία των σταδίων, αλλά στην ύπαρξη συνεχούς εξέλιξης. Όμως το ζήτημα βρίσκεται στο ποιος είναι στην εξουσία, σ' αυτήν την διαδρομή του χρόνου.

Είναι δηλαδή στην εξουσία το ίδιο το κίνημα, οι εργαζόμενοι, οι φοιτητές, οι αγρότες, οι υπάλληλοι, η κοινωνία η ίδια να αποφασίζει για τον εαυτό της, ή δημιουργείται ένα κοινωνικό στρώμα αυτό που στην Σοβιετική Ένωση ονομάζεται εργατική αριστοκρατία ή Νομεκλατούρα; Σε τελευταία ανάλυση, πιστεύω πως καθήκον κάθε επαναστάτη, κάθε Διεθνιστή, κάθε προοδευτικού γενικότερα ανθρώπου, είναι να δώσει γύρω του αυτό που με δύο λόγια είπε ο Ευγένιος Ντέπσεν: «Έχασες την εμπιστοσύνη στους αρχηγούς κατάλαβε ότι δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα για σένα, ότι αρχηγός σου είσαι εσύ».